Γιάννης Παπαθεοδώρου, Μίλτος Πεχλιβάνος
τχ. 122-123, σ. 27-47
Δεν είναι πολλά όσα στον δημόσιο χώρο θα μας προϊδέαζαν για τους ανοικτούς λογαριασμούς του Στρατή Τσίρκα με τον Κ. Π. Καβάφη, πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Οι νεανικές συναντήσεις του Γιάννη Χατζηανδρέα με τον ποιητή στη μεσοπολεμική Αλεξάνδρεια του 1930, τον απόηχο των οποίων ανέκοψαν οι προτεραιότητες του αιώνα των άκρων και της στράτευσης, θα επανέλθουν στην καταγεγραμμένη μνήμη μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1940, όταν ποικίλες αφορμές καθιστούν τον ποιητή «παρόντα» στην Αίγυπτο, δεκαπέντε χρόνια μετά τον θάνατό του. Και ο ίδιος ο δόκιμος στο μεταξύ διηγηματογράφος αλλά και κριτικός τοποθετούσε, όπως είναι άλλωστε γνωστό, την απαρχή των καβαφικών ενδιαφερόντων του στα 1955, μετά από μια ταιριαστή για έναν μαρξιστή στοχαστή αναγνωστική απορία στο ποίημα Θερμοπύλες: «Η ιστορία αυτής της μελέτης αρχίζει τον Ιανουάριο του 1955. Ένα βράδυ, ξαναδιαβάζοντας το Θερμοπύλες, σταμάτησα στους στίχους: γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι
Περίεργο, είπα. Τι θέλουν οι πλούσιοι κι οι φτωχοί με τους τριακόσιους του Λεωνίδα;».
Κάπως έτσι ο Τσίρκας αρχίζει, με τη σαφώς «ταξική» ματιά του, τις πρώτες υποθέσεις γύρω από τα συμβολικά προσωπεία των πλούσιων και των φτωχών αλλά και γύρω από τον Εφιάλτη και τους Μήδους. Και προφανώς θεωρεί πως το ποίημα είναι ένας «υπαινιγμός σε σύγχρονα γεγονότα»: «ένα επιτάφιο εγκώμιο» ή ένα «εκδικητικό επίγραμμα» γύρω από την παρουσία του παροικιακού αστικού ευεργετισμού. «Ίσως όλα τούτα να είναι μόνο σύμβολα», σκέφτεται ο Τσίρκας, ανατρέχοντας σε προηγούμενες αναλύσεις του ποιήματος. Στο κάτω-κάτω, ο ίδιος ο ποιητής είχε προειδοποιήσει από νωρίς πως η άμεση πραγματικότητα δεν εγγραφόταν στις περιοχές της έμπνευσής του. «“Το παρόν με εμπνέει” είχε πει στον κ. Μαλάνο. Και σε μένα, αναλύοντάς μου πώς λειτουργούσε η έμπνευσή του, είχε πει: “Η ποίησις λεληθότως δημιουργεί”. Ματαιοπονούσα λοιπόν αναζητώντας περιστασιακές αντιστοιχίες;».
O Γιάννης Παπαθεοδώρου διδάσκει νεοελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
O Μίλτος Πεχλιβάνος διδάσκει νεοελληνική φιλολογία στο Freie Universitat του Βερολίνου.